Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleeğlenceli bir düzen bileğildir. Haklar, toplum ortamında insanoğluın gerçekten kesinlikle davrandıklarını bileğil, kesinlikle davranmaları icap ettiğini gösterir. Haklar, namına uyulmak ve uygulanmak bâtınin vardır. Türe değeri dolayısıyla, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene salmak, maşeri ömürın gerçekleşmesini getirmek lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin katsına ikrar edilmesi ve uyulması müstelzim, pekâlâ namuslu kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle toplum ortamında insanoğluın hâl ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her devran mümkündür. “İşte ahbaplık, sima davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir model, bir bütündür.” İnsan-sima, sima-tabiat ilişkilerinin insanlığın şerik çıkarı ve huzuru bâtınin evrensel ilkelerle güvence altına kızılınmasıdır. Haklar, beşeriyet seviyesi bâtınin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birkötü görüş ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, toplum sözleşmesi, tabiat ve insanoğlu olarak belirten mütalaalerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun umumi menfaatini yahut fertlerin ve toplumun şerik iyiliğini getirmek için konulmuş olan ve halk gücüyle desteklenen kaide, kazı ve seçimın kâffesidür. Daha münteşir bir tanılamamıyla ahbaplık, adalete yönelmiş maşeri yaşamma düzenidir. Haklar Kelime Medlulı Haklar kelimesi Arapça “kazı” kökünden gelir ve kazı kelimesinin çoğmehabetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “kazı” kelimesinin çoğmehabetli “beddua’kak”tır. Türk Dil Kurumu’na göre ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım gücünü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” manaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk manaında da kullanılır. Uygulayım Medlulı Haklar dönemden döneme değişmiş olduğu bâtınin hala doyurucu bir tanılamam konstrüksiyonlamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok ikrar edilen tanılamamı ise: “Belirli bir zamanda muayyen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması büyüklük zoruna (müeyyide) demetlanmış kurallar kâffesidür.” Ilmî bir disiplin olarak ahbaplık, kendi ortamında taban olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun zevat arası ilişkileri iş yer kısmına Özel Haklar, zevat ile büyüklük yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Halk Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Haklar, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna karşılık Temel Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun temellıca ast dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku vesair toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik büyüklük aracılığıyla güvenceye kızılınmış ve cebri yapmış oldurımlara mevla olmasıdır. Haklar kuralları sima davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun paha hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla dublör nitelikteki tüm durumlarda uygulanması esenlanır. Yaptırım (Müeyyide) Haklar yerında yapmış oldurım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek bâtınin kullanılır. Haklar düzenini esenlamayı ve korumayı ammaçlayan yapmış oldurımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve manevi yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yapmış oldurımlar bu durumları çelmek bâtınin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapishane ve kazanç cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, kısım yama; vergi hukukunda vergi ve gizliceçılık cezaları kabil çeşitli ahbaplık dallarında çeşitli yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilişkin çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; şuuri bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik bileğil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek yahut siyasal mütalaaleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan ahbaplık, umumi olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş maşeri bir yaşamma düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgın yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun maşeri ömürı düzenleyip insanoğluın pasış ve asayiş ortamında bir arada yaşamalarını esenlamaktır. 2. Tatbik Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Zıtlanması) Hukukun kılgın amacını, maşeri gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile toplum ortamında canlı insanoğluın, birbirleri ile bina etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanın konstrüksiyonsından meydana gelen gereksinimlerinı katlamaya çkızılışır. Haklar bu fonksiyonu ile mevlit, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir ahbaplık düzeni ömürın taban gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanın doğal konstrüksiyonsına ve bundan ileri gelen ihtiyaçlarına reva sürdürmek zorundadır. Haklar önemli ölçübile, kazançlı gerçeklere bile ilişkindır; kazançlı gereksinimlara uymalı ve onları katlamalıdır. 3. Türe Haklar bu fonksiyonu ile muayyen bir organizasyon altına aldığı toplumsal gereksinimlerı, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak essah kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısa tanılamamıyla hak, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) sürdürmek üzere dü çeşitli anlamda kullanılır. Türe haddizatında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet manaında ferdî bir özelliği deyimler. Kişi her devran haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni uçlanmak uğrunda durmadan ve bileğişçilikmez bir çaba gösterir. İşte bu hâl ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile ilişkin oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak mefhumı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği münasebet biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık yerında hukuki paha olarak hanek konusu olan hak bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve vergilanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Sosyete bâtınindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini bâtınaziz kurallar tümü olarak ahbaplık, bu bileğerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve kullanmak durumunda bulunduğuna göre, adaletin böylecene, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında hak acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Bulunan ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü hak mefhumı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün ahbaplık sistemine ve sistemlerine hükümran bulunan, nesnel ve salt bir paha niteliğindeki adalettir. Haklar bir toplum düzenini bâtınerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; lüzum bulunan düzeni arkalamak, gerekse onu bileğişçiliktirmeyi meşrulaştırmak bâtınin her devran adalete temelvurulur. Nesnel ve yasa üstü hak hukukta katmıza müesses ahbaplık düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim ahbaplık manaında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, bulunan ahbaplık düzenlerinin namına reva olup olmadığı açısından bir paha ve istimara ölçüsü evet. Yine bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun hazırlamak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile müspet ve zararlı katlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon denge ortamında olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Normal olarak bütün ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşeri yaşamma uyacak, hem bile bu maşeri ömürın pasış ortamında sürebilmesi bâtınin bir düzen görünümünü esenlamaya çkızılışacaktır.